ลิโมนีน เป็นสารไฮโดรคาร์บอนมีลักษณะเป็นของเหลวใส จัดเป็นสารประเภทเทอร์พีนอยด์ (terpenoid) และอยู่ในกลุ่มโมโนเทอร์พีน (monoterpenes) สามารถพบได้ในพืชตระกูลส้ม เช่น ส้ม มะนาว เป็นต้น ซึ่งจะอยู่บริเวณผิวเปลือก ตามธรรมชาติจะพบอยู่ในรูปของดี-ลีโมนีน (D-limonene) นิยมถูกนำมาใช้เป็นวัตถุปรุงแต่งกลิ่นรส (flavoring agent) ในอุตสาหกรรมอาหารหรือนำมาใช้เป็นสารแต่งกลิ่นในผลิตภัณฑ์เครื่องสำอาง เช่น แชมพู โลชั่น สบู่ เป็นต้น

ลิโมนีน เป็นชื่อที่ได้มาจากเลมอน หรือ lemon เนื่องจากเป็นสารที่อยู่บริเวณเปลือกของเลมอน ลีโมนีนเป็นสารไครัล โมเลกุล (chiral molecule) ซึ่งในธรรมชาติสามารถผลิตได้เฉพาะ D-limonene ((+)-limonene) เท่านั้น ส่วน Racemic limonene เรียกว่า dipentene ปัจจุบัน D-Limonene ที่ใช้โดยทั่วไป ได้มาจากการสกัดจากผิวของพืชตระกูลส้ม เช่น มะนาว เป็นต้น

คุณสมบัติของลีโมนีน

ชื่อเคมีทั่วไป : Limonene Dipentene
ชื่อ IUPAC : 1-Methyl-4-(prop-1-en-2-yl)cyclohex-1-ene
สูตรโมเลกุล : C10H16

จุดเดือด : 176 องศาเซเลเซียส
จุดหลอมเหลว : -96 องศาเซลเซียส
สี : ไม่มีสีถึงสีเหลือง
กลิ่น : คล้ายกลิ่นมะนาว
ไม่สามารถละลายน้ำ

กระบวนการผลิต

สารลิโมนีนสามารถสกัดได้จากผิวของพืชตระกูลส้ม เช่น มะนาว ส้ม เลมอน มะกรูด เป็นต้น โดยใช้วิธีการสกัดด้วยไอน้ำและการสกัดด้วยตัวทำละลายอินทรีย์ เช่น เฮกเซน (Haxane) เมทานอล (Methanol) อะซิโตน (Acetone) เป็นต้น ซึ่งแต่ละวิธีก็จะให้ปริมาณสารลิโมนีนที่แตกต่างกัน

การประยุกต์ใช้งาน

เนื่องจาก ดี-ลิโมนีน (D-limonene) เป็นสารที่มาจากธรรมชาติจึงมีความปลอดภัยต่อร่างกายและสามารถบริโภคได้ จึงนิยมถูกนำมาใช้ในอุตสาหกรรมอาหารหรือผลิตภัณฑ์ที่มีการสัมผัสกับมนุษย์ ตัวอย่างการใช้ ดี-ลิโมนีน ได้แก่

ใช้ในกระบวนการผลิตอาหาร โดยสามารถใช้เป็นตัวกลบรสขมของอัลคาลอยด์ (alkaloids)
ใช้แต่งกลิ่นรสในผลิตภัณฑ์อาหารให้มีกลิ่นรสส้มหรือมะนาว เช่น หมากฝรั่ง เครื่องดื่ม เป็นต้น
ใช้ในงานเภสัชกรรม โดยนำมาใช้เป้นตัวช่วยให้ยาทาหรือครีมต่าง ๆ ซึมเข้าสู่ผิวได้ดี
ใช้เป็นน้ำหอมในเครื่องประทินผิว เช่น โลชั่น ครีมอาบน้ำ สบู่ เป็นต้น
ใช้แต่งกลิ่นธรรมชาติในยาฆ่าแมลง
ใช้ในผลิตภัณฑ์ยากำจัดวัชพืชออแกนิค